Procedura ochrony sygnalistów
Zgodnie z art. 26 ust. 1 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia praw Unii Państwa członkowskie, w tym Polska zostały zobowiązane do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania przedmiotowej dyrektywy w terminie do 17 grudnia 2021 r. Powołana na wstępie dyrektywa reguluje procedurę sygnalizowania nieprawidłowości oraz ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości (sygnalistów) przed sankcjami odwetowymi za ujawnianie nielegalnych działań mających miejsce w poszczególnych przedsiębiorstwach. Polski prawodawca do chwili obecnej nie dokonał implementacji ww. dyrektywy do krajowego porządku prawnego. Obecnie trwają pracę legislacyjne nad projektem ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Losy projektu ustawy można śledzić na stronie Rządowego Centrum Legislacji pod adresem: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12352401 Niezależnie od tego już w chwili obecnej przedsiębiorcy prywatni powinni mieć świadomość w zakresie instytucji ochrony prawnej sygnalistów zawartych w dyrektywie i projektowanej ustawie.
Anonimowość sygnalisty
Jako jedno z głównych założeń leżących u podstaw dyrektywy było zapewnienie ochrony osobie zgłaszającej nieprawidłowości poprzez utworzenie bezpiecznego systemu zgłaszania naruszeń oraz wprowadzenie środków ochrony sygnalistów. W związku z powyższym w Dyrektywie zawarto wymóg, utworzenia wewnętrznego kanału przyjmowania zgłoszeń oraz procedur zapewniających bezpieczeństwo i ochronę poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia i osoby trzeciej wymienionej w zgłoszeniu oraz uniemożliwiający uzyskanie do nich dostępu nieupoważnionego personelu. Co do zasady tożsamość osoby dokonującej zgłoszenia nie powinna być zatem ujawniona żadnej osobie, która nie jest upoważnionym członkiem personelu właściwym do przyjmowania zgłoszeń i podejmowania w związku z nimi działań następczych. Ma to również zastosowanie do wszelkich innych informacji, na podstawie których można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować tożsamość osoby dokonującej zgłoszenia. Tożsamość osoby dokonującej zgłoszenia, może zostać ujawniona w drodze wyjątku, gdy takie ujawnienie jest koniecznym i proporcjonalnym obowiązkiem wynikającym z prawa Unii lub prawa krajowego w kontekście prowadzonych przez organy krajowe postępowań wyjaśniających lub postępowań sądowych.
Zakaz działań odwetowych
Nadto należy wskazać, iż Dyrektywa nr 2019/1937 w art. 19 nakłada na krajowego ustawodawcę obowiązek wprowadzenia zakazu podejmowania jakichkolwiek działań odwetowych wobec sygnalistów. Zgodnie z powołanym przepisem: „(…)Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki, aby zakazać wszelkich form działań odwetowych wobec osób, o których mowa w art. 4, w tym gróźb działań odwetowych i prób podejmowania działań odwetowych, w tym w szczególności działań odwetowych podejmowanych w poniższych formach.
a) zawieszenia, przymusowego urlopu bezpłatnego, zwolnienia lub równoważnych środków;
b) degradacji lub wstrzymania awansu;
c) przekazania obowiązków, zmiany miejsca pracy, obniżenia wynagrodzenia, zmiany godzin pracy;
d) wstrzymania szkoleń;
e) negatywnej oceny wyników lub negatywnej opinii o pracy;
f) nałożenia lub zastosowania jakiegokolwiek środka dyscyplinarnego, nagany lub innej kary, w tym finansowej;
g) przymusu, zastraszania, mobbingu lub wykluczenia;
h) dyskryminacji, niekorzystnego lub niesprawiedliwego traktowania;
i) nieprzekształcenia umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony, w sytuacji gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że zostanie mu zaoferowane stałe zatrudnienie;
j) nieprzedłużenia lub wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę na czas określony;
k) szkody, w tym nadszarpnięcia reputacji danej osoby, zwłaszcza w mediach społecznościowych, lub strat finansowych, w tym strat gospodarczych i utraty dochodu;
l) umieszczenia na czarnej liście na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego, co może skutkować tym, że dana osoba nie znajdzie w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub danej branży;
m) wcześniejszego rozwiązania lub wypowiedzenia umowy dotyczącej towarów lub umowy o świadczenie usług;
n) odebrania licencji lub zezwolenia;
o) skierowania na badania psychiatryczne lub lekarskie.”
Sankcje karne w projektowanej ustawie o ochronie sygnalistów
Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa w opracowanym dotychczas kształcie przewiduje wymagany dyrektywą zakaz podejmowania działań odwetowych wobec sygnalistów. Należy przy tym wskazać na szereg projektowanych sankcji karnych mających zapewnić realność tej ochrony. Powyższe sankcje mają na celu głównie „odstraszanie” potencjalnych sprawców.
Penalizacje w projektowanej ustawie przewidziano m.in. za: – utrudnianie dokonania zgłoszenia; – podejmowanie działań odwetowych wobec osoby, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego; – naruszenia obowiązku zachowania poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia; – brak ustanowienia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa albo niezgodność tej procedury z wymogami prawa. Wśród planowanych sankcji karnych znajdują się przede wszystkim grzywna, kara ograniczenia wolności, a nawet kara pozbawienia wolności.
Podsumowując stwierdzić należy, iż przy projektowaniu i wdrożeniu wewnętrznego kanału przyjmowania zgłoszeń oraz procedury zapewniającej bezpieczeństwo i ochronę poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia przedsiębiorca prywatny winien mieć w polu widzenia szereg restrykcyjnych wymagań przewidzianych przez akty prawne, jak i sankcji (w tym karnych) za ich naruszenie. Z punktu widzenia odpowiedzialności prawnej w celu wdrożenia odpowiednich procedur wewnętrznych rekomendowane jest skorzystanie z usług profesjonalnej Kancelarii prawnej.
